1. CMK 308/A Nedir? Yasal Düzenleme ve Dayanağı
CMK m. 308/A, 7035 sayılı Kanun ile Ceza Muhakemesi Kanunu’na eklenmiş bir hükümdür. Bu madde, BAM ceza dairelerinin temyiz yolu kapalı olan, yani kesin nitelikteki kararlarında tespit edilen hukuka aykırılıkların giderilmesi amacıyla BAM Cumhuriyet Başsavcılığına olağanüstü bir denetim yetkisi tanır. Yasal düzenleme şu şekildedir:
“Bölge adliye mahkemesi ceza dairelerinin kesin nitelikteki kararlarına karşı bölge adliye mahkemesi Cumhuriyet Başsavcılığı, re’sen veya istem üzerine, kararın kendisine verildiği tarihten itibaren otuz gün içinde kararı veren daireye itiraz edebilir. Sanığın lehine itirazda süre aranmaz.” (Yargıtay 10. Ceza Dairesi, E. 2022/8898, K. 2023/3203, 10.04.2023)
Bu düzenleme, kanun yolu denetiminden geçmeden kesinleşen kararlardaki maddi ve hukuki hataların düzeltilmesi için bir “güvenlik supabı” işlevi görmektedir.
2. Bölge Adliye Mahkemesi Cumhuriyet Başsavcılığının Rolü
BAM Cumhuriyet Başsavcılığı, bu süreçte merkezi bir role sahiptir. Başsavcılık, hukuka aykırılık tespit ettiğinde re’sen harekete geçebileceği gibi, sanık, müdafii veya katılan vekilinin talebi üzerine de süreci başlatabilir. Ancak bu talep, Başsavcılığı bağlayıcı nitelikte değildir; Başsavcılık itiraz edip etmeme konusunda takdir yetkisine sahiptir. İzmir Bölge Adliye Mahkemesi kararlarında görüldüğü üzere, Başsavcılık talebi yerinde görmediğinde “itiraz yoluna gidilmemesine” karar verebilir ve bu durumda mahkemenin de yapacağı bir işlem kalmamaktadır (İzmir BAM 13. CD, E. 2017/3128, K. 2018/886, 13.04.2018).
3. Hangi Kararlara Karşı CMK 308/A Kapsamında İtiraz Edilebilir?
Kanun metni açıkça “kesin nitelikteki kararlara” karşı itiraz edilebileceğini belirtmektedir. Bu, istinaf incelemesi sonucunda verilen ve temyiz yolu kapalı olan kararları (örneğin, istinaf başvurusunun esastan reddi kararları) kapsar. Ancak Yargıtay, bu ifadenin kapsamına önemli bir sınırlama getirmiştir. Yargıtay 9. Ceza Dairesi’nin istikrarlı kararlarına göre:
“Bölge adliye mahkemesi ceza dairesinin bozma kararları kesin nitelikte karar sayılamayacağından; bozma kararlarına karşı CMK 308/a anlamında itiraz yoluna gidilemez.” (Yargıtay 9. Ceza Dairesi, E. 2022/6180, K. 2022/3888, 26.04.2022)
Gerekçe olarak, bozma kararının ilk derece mahkemesi kararını ortadan kaldırması ve ortada infazı kabil, sonuç doğurucu bir hüküm bırakmaması gösterilmiştir. Buna karşılık, temyize tabi olan bir karara karşı yanlışlıkla CMK m. 308/A yoluna başvurulması halinde, bu talebin temyiz istemi olarak değerlendirilmesi gerektiği de belirtilmiştir (Yargıtay 1. Ceza Dairesi, E. 2022/10375, K. 2023/4804, 06.07.2023).
4. İtiraz Yetkisinin Kullanılma Şartları ve Usulü
- Yetki: İtiraz yetkisi yalnızca BAM Cumhuriyet Başsavcılığına aittir.
- Süre: Sanık aleyhine itirazlar için kararın Başsavcılığa verildiği tarihten itibaren 30 günlük süre vardır. Sanık lehine itirazlarda ise süre şartı aranmaz.
- Başvuru Mercii: İtiraz, kararı veren BAM ceza dairesine yapılır.
- İnceleme: Daire, itirazı yerinde görürse kararını kendisi düzeltir. Aksi halde, dosyayı nihai karar için Ceza Daireleri Başkanlar Kurulu’na gönderir.
5. CMK 308/A Sürecinin Aşamaları
- BAM ceza dairesince kesin nitelikte bir karar verilir.
- Taraflar, BAM Cumhuriyet Başsavcılığı’ndan itiraz yetkisini kullanmasını talep eder veya Başsavcılık re’sen harekete geçer.
- Başsavcılık, itiraz dilekçesini gerekçeleriyle birlikte kararı veren daireye sunar.
- Daire, itirazı inceler. İtirazı yerinde görürse kararını düzeltir ve süreç tamamlanır.
- Daire, itirazı yerinde görmezse dosyayı Ceza Daireleri Başkanlar Kurulu’na gönderir.
- Ceza Daireleri Başkanlar Kurulu itiraz hakkında nihai kararını verir. Kurulun kararları kesindir.
6. İtirazın Esas ve Usul Yönünden İncelenmesi
İtiraz incelemesi, hem kararın usul kurallarına uygunluğunu hem de esasına ilişkin hukuki değerlendirmelerin doğruluğunu kapsar. Örneğin, Ankara BAM 14. Ceza Dairesi’nin bir kararında, suça sürüklenen çocuk hakkında TCK m. 51 (erteleme) veya CMK m. 231 (HAGB) hükümlerinin tartışılmamasının hukuka aykırı olduğu gerekçesiyle yapılan Başsavcılık itirazı kabul edilmiştir. Bu, esasa ilişkin bir denetimdir. Antalya BAM 10. Ceza Dairesi kararında ise bilirkişiye yemin ettirilmemesi gibi usule ilişkin iddialar incelenmiş, ancak daire tarafından yerinde görülmemiştir.
7. İtiraz Üzerine Verilecek Kararlar ve Hukuki Sonuçları
İtiraz sürecinde verilebilecek temel kararlar şunlardır:
- Daire Tarafından İtirazın Kabulü: Daire, kendi kararındaki hatayı kabul ederek kararını düzeltir.
- Daire Tarafından İtirazın Reddi ve Dosyanın Kurula Gönderilmesi: Daire itirazı reddederse, dosya Başkanlar Kurulu’na gider.
- Başkanlar Kurulu Tarafından İtirazın Kabulü: Kurulun kabul kararı kesindir ve gereğinin yapılması için dosyayı daireye iade eder.
- Başkanlar Kurulu Tarafından İtirazın Reddi: Kurulun ret kararı da kesindir ve BAM dairesinin kararı kesinleşmiş olur.
Bursa Bölge Adliye Mahkemesi 3. Ceza Dairesi’nin bir kararında, itirazın kabulü ile dairenin önceki kararının kaldırılmasına hükmedilmiştir:
“Bursa Bölge Adliye Mahkemesi Cumhuriyet Başsavcılığının itiraz dilekçesinde ileri sürülen düşünce yerinde görüldüğünden CMKnın 308/A maddesi uyarınca KABULÜ ile Dairemizin 11/02/2019 tarih 2018/1974 Esas 2019/242 Karar sayılı ilamının KALDIRILMASINA…” (Bursa BAM 3. CD, E. 2019/901, K. 2019/421, 01.03.2019)
8. 308/A ile İstinaf ve Temyiz Arasındaki Farklar
- Niteliği: İstinaf ve temyiz “olağan kanun yolları” iken, CMK m. 308/A “olağanüstü” bir kanun yoludur.
- Başvuru Hakkı: İstinaf ve temyize kural olarak davanın tarafları (sanık, müdafii, katılan, savcı vb.) başvurabilir. CMK m. 308/A’da ise itiraz yetkisi sadece BAM Cumhuriyet Başsavcılığı’ndadır.
- Konusu: İstinaf, ilk derece mahkemesi kararının hem maddi hem hukuki yönünü denetler. Temyiz, BAM kararının yalnızca hukuki yönünü denetler. CMK m. 308/A ise sadece BAM’ın “kesin” nitelikteki kararlarındaki hukuka aykırılıkları hedefler.
9. Uygulamada 308/A Kapsamında Verilmiş Örnek Kararlar
- İtirazın Kabulü: Bursa BAM kararında, Başsavcılık itirazı kabul edilerek dairenin kendi kararı kaldırılmıştır.
- Başsavcılığın İtiraz Etmemesi: İzmir BAM kararlarında, sanık müdafiinin talebine rağmen Başsavcılığın itiraz yoluna gitmemesi üzerine mahkemenin “karar verilmesine yer olmadığına” hükmettiği görülmektedir.
- Dairenin İtirazı Reddetmesi: Antalya BAM kararında, Başsavcılığın itirazı daire tarafından incelenmiş ve “usul ve esasa ilişkin bir aykırılık bulunmadığı” gerekçesiyle reddedilmiştir.
- Kapsam Dışı Karar: Yargıtay 9. Ceza Dairesi kararları, “bozma” kararlarının bu yolla denetlenemeyeceğini netleştirmiştir.
10. Savunma Hakkı ve Avukatın Süreçteki Önemi
Bu kanun yolunun en tartışmalı yönlerinden biri, başlangıçta sanığın süreçten haberdar edilmemesiydi. Anayasa Mahkemesi, 26.01.2022 tarihli kararında bu duruma müdahale ederek, sanığın aleyhine yapılan itirazdan haberdar edilmemesi ve savunma yapma imkanı tanınmamasının “silahların eşitliği” ve “çelişmeli yargılama” ilkelerini, dolayısıyla adil yargılanma hakkını ihlal ettiğine karar vermiştir. Bu karar, CMK m. 308/A sürecinde savunma hakkının ve avukatın rolünün ne kadar kritik olduğunu göstermiştir. Artık sanık ve müdafii, aleyhe yapılan itirazlara karşı cevap verme ve delillerini sunma hakkına sahiptir.
11. 308/A İtirazlarının Başarı Şansı ve Dikkat Edilmesi Gerekenler
Başarı şansı, talebin hukuki gerekçelerinin sağlamlığına ve karardaki hatanın “esaslı” olup olmamasına bağlıdır. Başsavcılığı itiraz etmeye ikna etmek için, talebin sadece bir yeniden değerlendirme isteği olmaktan çıkıp, somut, açık ve net bir hukuka aykırılığı işaret etmesi gerekir. Özellikle emsal Yargıtay kararlarına, kanunun açık hükümlerine veya usul kurallarına aykırılıklar vurgulanmalıdır. Başsavcılığın takdir yetkisi olduğu unutulmamalıdır.
12. Sıkça Sorulan Sorular ve Pratik Bilgiler
- Sanık olarak doğrudan 308/A itirazı yapabilir miyim? Hayır. Sadece BAM Cumhuriyet Başsavcılığı’ndan bu yetkisini kullanmasını talep edebilirsiniz.
- Başsavcılık talebimi reddederse ne olur? Süreç sona erer. Başsavcılığın kararına karşı başvurulabilecek başka bir hukuki yol bulunmamaktadır.
- Lehime itiraz için süre var mı? Hayır. Sanık lehine yapılacak itirazlar için kanunda bir süre öngörülmemiştir. Bu nedenle, kesinleşmiş bir karardan yıllar sonra bile lehe bir hukuka aykırılık tespit edilirse bu yola başvurulabilir.
- Soru: İtiraz başvurusu, cezanın infazını durdurur mu? Hayır. Bölge adliye mahkemesi Cumhuriyet Başsavcılığının itirazı da hükmün infazını engellememektedir.
- Soru: İtiraz kabul edilirse sanığın cezası artabilir mi? Evet. Bu kanun yolunda aleyhe bozma yasağı uygulanmadığı için, yeniden yapılacak yargılamada daha ağır bir ceza verilmesi teorik olarak mümkündür.
13. CMK 308/A Sürecinde Ceza Avukatının Rolü ve Hukuki Danışmanlık Neden Gereklidir?
Ceza avukatının bu süreçteki rolü çok katmanlıdır:
- Tespit: BAM’ın kesin nitelikteki kararını inceleyerek CMK m. 308/A kapsamında itiraza konu olabilecek esaslı bir hukuki hata olup olmadığını tespit eder.
- Talep Hazırlığı: BAM Cumhuriyet Başsavcılığı’na sunulacak olan itiraz talebi dilekçesini, hukuki argümanlar, emsal kararlar ve somut delillerle destekleyerek ikna edici bir şekilde hazırlar.
- Takip: Başvurunun akıbetini takip eder.
- Savunma: Özellikle AYM kararından sonra, aleyhe bir itiraz durumunda, müvekkilinin savunma hakkını etkin bir şekilde kullanarak itiraza karşı yazılı cevap hazırlar ve sürece aktif katılım sağlar.
Bu olağanüstü ve teknik bir kanun yolu olduğu için, sürecin bir ceza avukatı aracılığıyla yürütülmesi, hak kayıplarının önlenmesi ve başarı şansının artırılması açısından elzemdir.
Sonuç
CMK m. 308/A, ceza muhakemesi hukukunda, kesinleşmiş kararlardaki adli hataların düzeltilmesi için önemli bir mekanizma sunmaktadır. BAM Cumhuriyet Başsavcılığı’na tanınan bu yetki, adaletin tecellisi için son bir denetim imkanı sağlamaktadır. Yargı içtihatları ile kapsamı ve sınırları netleşen bu kurum, özellikle Anayasa Mahkemesi’nin adil yargılanma hakkı eksenli müdahalesiyle daha dengeli bir yapıya kavuşmuştur. Savunma hakkının güvence altına alınmasıyla birlikte, CMK m. 308/A, hem maddi gerçeğe ulaşma hem de hukukun üstünlüğünü sağlama hedeflerine hizmet eden, modern ceza adalet sisteminin vazgeçilmez bir parçası haline gelmiştir.